Αναπτυξιακό Συνέδριο “Ηλεία 2030 – Η Αρχαία Ολυμπία Στο Επίκεντρο”

Τον Απρίλιο του 2022 η διαΝΕΟσις υπέγραψε μνημόνιο συνεργασίας με τον Υφυπουργό στον Πρωθυπουργό κ. Χρήστο Τριαντόπουλο για τον σχεδιασμό και την υλοποίηση μιας μελέτης για την ανασυγκρότηση της Ηλείας με επίκεντρο την Αρχαία Ολυμπία. Η μελέτη, που υλοποιείται από το επιστημονικό δυναμικό του Εργαστηρίου Αναπτυξιακής Πολιτικής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας υπό τον καθηγητή Γιώργο Πετράκο σε συνεργασία με τα στελέχη της διαΝΕΟσις, έχει ως στόχο να αποτυπώσει τα βασικά χαρακτηριστικά και προβλήματα της Περιφερειακής Ενότητας Ηλείας (στο εξής Ηλείας), να αξιολογήσει τα ισχυρά της πλεονεκτήματα και τις αδυναμίες της και να προτείνει μια συνολική στρατηγική και ένα σύνολο πολιτικών για τη βιώσιμη και ισόρροπη ανάπτυξή της, αλλά ταυτόχρονα να είναι εξωστρεφής και να συμβάλει στη συμμετοχή ευρύτερων κοινωνικών ομάδων. 

Η μελέτη αξιοποιεί τα διαθέσιμα δευτερογενή δεδομένα από την Ελληνική Στατιστική Αρχή και τους λοιπούς δημόσιους φορείς, όπως Υπουργεία, Περιφέρεια και Οργανισμοί, αλλά αποτυπώνει, όπου είναι δυνατόν, την τοπικά διαθέσιμη γνώση η οποία προκύπτει από συμπεράσματα οργανωθέντος ad hoc αναπτυξιακού συνεδρίου στην Αρχαία Ολυμπία, αλλά και από μελέτες και από στοχευμένες συνεντεύξεις, τόσο με τοπικούς φορείς, όσο και με εκπροσώπους παραγωγών, επαγγελματιών και της κοινωνίας των πολιτών. Επίσης, η μελέτη αξιοποιεί την υφιστάμενη επιστημονική γνώση προκειμένου να διατυπώσει ένα πλαίσιο παρεμβάσεων το οποίο θα είναι συμβατό και θα αντλεί εμπειρία από τις σύγχρονες προσεγγίσεις και πολιτικές στον τομέα των αναπτυξιακών πολιτικών.

Το υλικό που ακολουθεί αποτελεί μια σύνοψη του πρώτου μέρους της μελέτης, στο οποίο αποτυπώνεται η σημερινή κατάσταση στην Ηλεία. Το σύνολο των στοιχείων, πινάκων και διαγραμμάτων που την τεκμηριώνουν θα δημοσιευθεί μαζί με την ολοκλήρωση και του δεύτερου μέρους της μελέτης, που θα αφορά τη διατύπωση στρατηγικών προτάσεων και πολιτικών, στο πρώτο μισό του 2023.

Δημογραφικές τάσεις και ανθρώπινο δυναμικό

Οπληθυσμός της Ηλείας με βάση την απογραφή του 2021 ανέρχεται σε 149.350 κατοίκους. Ως εκ τούτου, η Ηλεία είναι η 13^η σε μέγεθος Περιφερειακή Ενότητα της χώρας. Ωστόσο, η Ηλεία έχει υποστεί την τελευταία δεκαετία μια μείωση του πληθυσμού της η οποία είναι μεγαλύτερη από αυτή της χώρας. Έχει χάσει το 20% του πληθυσμού της από το 1961, όταν είχε 187.713 κατοίκους.

Το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού (55%) που ζει σήμερα στην Ηλεία, κατοικεί σε αγροτικές περιοχές και το μικρότερο (45%) σε αστικές, γεγονός που τη διαφοροποιεί σημαντικά από το εθνικό πρότυπο εγκατάστασης του πληθυσμού.

Με βάση τις μετρήσεις της ΕΛΣΤΑΤ για το 2021, ένα σχετικά υψηλό μέρος του πληθυσμού έχει απασχόληση (46,5%), το οποίο είναι λίγο πάνω από τον μέσο όρο της χώρας και κοντά στον μέσο όρο της ΕΕ. Το ποσοστό ανεργίας υπολογίζεται στο 7,1%, το οποίο είναι περίπου το μισό σε σχέση με αυτό της χώρας και επίσης χαμηλότερο από τον μέσο όρο της ΕΕ.

To εκπαιδευτικό επίπεδο του ανθρώπινου δυναμικού της Ηλείας παραμένει χαμηλο, καθώς ένα μικρό μόνο ποσοστό των εργαζομένων (11,2% το 2011) έχουν υψηλό επίπεδο μόρφωσης. Το ποσοστό αυτό είναι το μισό ακριβώς του εθνικού μέσου όρου και κατατάσσει την Ηλεία στην τελευταία θέση μεταξύ των ΠΕ της χώρας. Επίσης, η Ηλεία φιλοξενεί ένα σημαντικό αριθμό μεταναστών (3,4 άτομα ανά 1.000 κατοίκους) οι οποίοι εργάζονται κυρίως στον πρωτογενή τομέα. Το μέγεθος αυτό είναι σημαντικά μεγαλύτερο σε σχέση με τον μέσο όρο της χώρας.

Πέρα από το χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης και κατάρτισης του πληθυσμού, η Ηλεία αντιμετωπίζει και άλλα σημαντικά κοινωνικά προβλήματα, τα οποία αφορούν κυρίως τις ευπαθείς ομάδες του πληθυσμού οι οποίες απειλούνται από τον κίνδυνο της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού.

Για την αντιμετώπιση αυτών των προκλήσεων έχουν σχεδιαστεί και εφαρμόζονται σημαντικές πολιτικές σε τοπικό, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο, οι οποίες περιλαμβάνουν την κοινωνική ένταξη ευπαθών ομάδων και τη στήριξη από τις αρμόδιες υπηρεσίες και δομές. Οι δομές αυτές συχνά αντιμετωπίζουν προβλήματα εξοπλισμού, έλλειψης προσωπικού και χρηματοδότησης και έλλειψη κατάλληλων κτηριακών εγκαταστάσεων για την παροχή των κοινωνικών υπηρεσιών.

Αν και στην Ηλεία λειτουργούν, με βάση τα στοιχεία από την 6^η ΔΥΠΕ, ένας μεγάλος αριθμός δομών υγείας (3 νοσοκομεία, 6 Κέντρα Υγείας, 1 Κέντρο Υγείας (πρώην ΜΥ), 1 Πολυδύναμο Περιφερειακό Ιατρείο, 1 ΤΟΜΥ και 41 Περιφερειακά Ιατρεία), η στελέχωση με ιατρικό προσωπικό και ο εξοπλισμός, ιδίως των νοσοκομείων, αναδεικνύεται από πολλές πλευρές ως βασικό ζήτημα που επηρεάζει την ασφαλή διαβίωση των κατοίκων της περιοχής και την ελκυστικότητά της σε μορφές τουρισμού μεγαλύτερης διάρκειας (παραθεριστική κατοικία και silver economy).

Το οικιστικό δίκτυο της Ηλείας αναπτύσσεται κυρίως στην πεδινή ζώνη γύρω από το δίπολο Πύργου – Αμαλιάδας, το οποίο, με πληθυσμούς 24.142 και 16.487 κατοίκους αντίστοιχα (το 2011), αποτελεί τον κύριο αναπτυξιακό πόλο της περιοχής. Γενικά, το οικιστικό δίκτυο επηρεάζεται από τη γεωμορφολογία (μεγάλες πεδινές εκτάσεις στο δυτικό μέρος της ΠΕ) και την παραγωγική δομή της Ηλείας, με τον πρωτογενή τομέα να εξακολουθεί να έχει ένα σημαντικό ρόλο στην παραγωγή και την απασχόληση. Το οικιστικό δίκτυο της Ηλείας βρίσκεται στην ακτίνα επιρροής σημαντικών πόλεων της Πελοποννήσου, όπως η Πάτρα (με 167.718 κατοίκους), η Καλαμάτα (με 53.041 κατοίκους), η Τρίπολη με 30.090 κατοίκους αλλά και το ευρύτερο οικιστικό πλέγμα των γειτονικών νομών της Αχαΐας, της Αρκαδίας και της Μεσσηνίας, με τους οποίους βρίσκεται σε άμεση οικονομική και δημογραφική αλληλεπίδραση.

Επίπεδο ανάπτυξης και ευημερίας

Το επίπεδο ανάπτυξης, μετρούμενο με βάση το κατά κεφαλήν ΑΕΠ σε σταθερές τιμές, το 2019 ανερχόταν στα €11.857. Το μέγεθος αυτό αντιστοιχεί στο 67% του εθνικού μέσου όρου και στο 36% του μέσου όρου της ΕΕ, κατατάσσοντας την Ηλεία στις χαμηλότερες θέσεις (42^η) ανάμεσα στις ΠΕ της χώρας.

Η παραγωγικότητα της εργασίας ανέρχεται το 2019 σε 22.100 ευρώ ανά εργαζόμενο, είναι από τις χαμηλότερες μεταξύ των ΠΕ της χώρας (47^η) και ισούται με το 65% του εθνικού και το 37% του ευρωπαϊκού μέσου όρου. Διαχρονικά, η παραγωγικότητα της Ηλείας μειώνεται με σημαντικό ρυθμό.

Η αποτύπωση του επιπέδου ευημερίας γίνεται συχνά με τη χρήση μιας σειράς φυσικών ή οικονομικών δεικτών οι οποίοι μετρούν με συγκριτικό τρόπο διαφορετικές πλευρές της κατάστασης μιας περιοχής και επιτρέπουν τη σύνθεση μιας συνολικής εικόνας. Η Ηλεία, σε μια σειρά από δείκτες, όπως οι τραπεζικές καταθέσεις, ο αριθμός των επιβατηγών αυτοκινήτων, ο αριθμός των λεωφορείων και ο αριθμός των γιατρών (όλοι οι δείκτες είναι ανά κάτοικο) παρουσιάζει ιδιαίτερα χαμηλές τιμές σε σχέση με τον εθνικό μέσο όρο και βρίσκεται στις τελευταίες θέσεις της κατάταξης μεταξύ των ΠΕ της χώρας. Οι καταθέσεις των κατοίκων της Ηλείας, ο αριθμός των ΙΧ αυτοκινήτων, των λεωφορείων και των γιατρών ανά κάτοικο ισούνται με το 49%, το 24%, 58% και 41% αντίστοιχα του εθνικού μέσου όρου, ενώ η διαχρονική μεταβολή των μεγεθών είναι συνήθως αρνητική. Επίσης, εμφανίζει τη χειρότερη επίδοση στον δείκτη οδικής ασφάλειας, καθώς έχει την 1^η θέση μεταξύ των ΠΕ της χώρας σε σχέση με τα θανατηφόρα ατυχήματα, με μια τιμή δείκτη που είναι υπερδιπλάσια από τον μέσο όρο της χώρας. Η Ηλεία έχει σχετικά καλύτερη επίδοση σε σχέση με τον εθνικό μέσο όρο σε κάποιους δείκτες, όπως τα φορτηγά αυτοκίνητα ανά κάτοικο (μέγεθος που συσχετίζεται με τις μεταφορές των αγροτικών προϊόντων), ή την αναλογία καθηγητών/μαθητών Λυκείου, ενώ βρίσκεται κοντά στον μέσο όρο σε σχέση με τον αριθμό φαρμακείων.

Παραγωγική διάρθρωση και εξειδίκευση

Ησυμμετοχή του πρωτογενή τομέα (γεωργία, κτηνοτροφία, αλιεία) στη διαμόρφωση του ΑΕΠ το 2019 στην Ηλεία είναι ιδιαίτερα υψηλή (23,5%). Μάλιστα η Ηλεία κατέχει την 1^η θέση ανάμεσα στις ΠΕ της χώρας, με ένα μέγεθος το οποίο είναι υπερ-πενταπλάσιο από τον εθνικό μέσο όρο και μάλιστα αυξάνεται με σημαντικούς ρυθμούς.

Ο δευτερογενής τομέας (μεταποίηση, ενέργεια και κατασκευές) της Ηλείας είναι σχετικά περιορισμένος και συμβάλλει μόνο κατά 12,2% στη διαμόρφωση του ΑΕΠ. Βρίσκεται στην 32^η θέση μεταξύ των ΠΕ και κάτω από τον εθνικό μέσο όρο, ενώ έχει φθίνουσα συμμετοχή στο ΑΕΠ την τελευταία δεκαετία.

Ο τριτογενής τομέας (εμπόριο και υπηρεσίες) είναι ο μεγαλύτερος τομέας της οικονομίας και συμβάλλει με 64,3% στη διαμόρφωση του τοπικού ΑΕΠ. Παρ’ όλα αυτά, το μέγεθός του είναι μικρότερο από τον εθνικό μέσο όρο και βρίσκεται στην 40^η θέση της κατάταξης, ενώ διαχρονικά η συμμετοχή του στο ΑΕΠ μειώνεται.

Αντίστοιχη είναι η εικόνα σε σχέση με τη συμβολή των τριών τομέων της οικονομίας στην απασχόληση της Ηλείας. Ο πρωτογενής συμβάλλει με 28,3% στη συνολική απασχόληση, ένα από τα μεγαλύτερα ποσοστά συμμετοχής σε επίπεδο ΠΕ, το οποίο είναι σχεδόν τριπλάσιο σε σχέση με τον εθνικό μέσο όρο και εφταπλάσιο σε σχέση με τον μέσο όρο της ΕΕ. Ωστόσο, πρέπει να σημειωθεί ότι η συμβολή του πρωτογενή τομέα διαχρονικά ακολουθεί φθίνουσα πορεία.

Ο δευτερογενής τομέας συμβάλλει με 14,7% στην απασχόληση της Ηλείας. Η συμβολή αυτή είναι αρκετά κάτω από τον εθνικό μέσο όρο (76%) και περίπου στο μισό του μέσου όρου της ΕΕ (45%). Διαχρονικά ο δευτερογενής τομέας κινείται στα ίδια περίπου επίπεδα συμμετοχής.

Τέλος, ο τριτογενής τομέας δημιουργεί τον κύριο όγκο των θέσεων εργασίας στην περιοχή (56,9%), αλλά η συμβολή του, παρότι διαχρονικά είναι αύξουσα, είναι μικρότερη από αυτή του εθνικού (81%) και ευρωπαϊκού μέσου όρου (89%).

Οι πιο σημαντικοί γενικοί κλάδοι για την τοπική οικονομία της Ηλείας από άποψη μεγέθους κύκλου εργασιών είναι το χονδρικό και λιανικό εμπόριο (με μεγάλη διαφορά από τους υπόλοιπους), και ακολουθούν η γεωργία, η μεταποίηση, ο τουρισμός, οι μεταφορές και τα logistics, και τα ελεύθερα επαγγέλματα. 

Το μέγεθος των επιχειρήσεων έχει ιδιαίτερη σημασία για την αποτελεσματική λειτουργία, το κόστος παραγωγής, αλλά και την ανταγωνιστικότητα των κλάδων και κυρίως των εξωστρεφών. Αν  υπολογίσει κανείς το μέσο μέγεθος των επιχειρήσεων λαμβάνοντας υπόψη και τη γεωργία, τότε αυτό είναι εξαιρετικά μικρό και δεν ξεπερνά τους 1,5 εργαζομένους ανά επιχείρηση. Αλλά και αν ακόμη αφαιρεθεί η γεωργία από τον υπολογισμό, το μέσο μέγεθος του μη-γεωργικού τομέα της οικονομίας δεν ξεπερνά τους 2,6 εργαζόμενους ανά επιχείρηση. Το μέσο μέγεθος της επιχειρηματικής δραστηριότητας στην Ηλεία είναι αρκετά μικρότερο από τον μέσο όρο της χώρας, αλλά κυρίως των πλέον ανεπτυγμένων περιφερειών (4-6 εργαζόμενοι ανά επιχείρηση), το οποίο είναι ούτως ή άλλως μικρό με βάση τα διεθνή δεδομένα.

Η Ηλεία εξάγει το 7,3% του παραγόμενου ΑΕΠ της, μέγεθος που την κατατάσσει περίπου στη μέση της κλίμακας των ΠΕ της χώρας. Παρότι οι τοπικές εξαγωγές έχουν ακολουθήσει μια σημαντική αυξητική τάση την τελευταία δεκαετία, το μέγεθος αυτό αντιστοιχεί στο 43% του εθνικού μέσου όρου. Η Ηλεία, επιπλέον, διαθέτει μια ιδιαίτερα υψηλή εξαγωγική εξειδίκευση στη γεωργική παραγωγή, αλλά ελάχιστη εξαγωγική παρουσία και καμία εξειδίκευση στους άλλους κλάδους της τοπικής οικονομίας, ούτε σε αυτούς οι οποίοι είναι εντάσεως εργασίας ή χαμηλής τεχνολογίας.

Εξάλλου, παρότι ο εξαγωγικός προσανατολισμός του πρωτογενούς τομέα είναι σημαντικός, η έλλειψη σημαντικής επεξεργασίας των προϊόντων που θα συνέβαλε στη σύνδεση με τον κλάδο των τροφίμων, περιορίζει την προστιθέμενη αξία την οποία θα μπορούσε να δημιουργήσει ο πρωτογενής τομέας για την τοπική οικονομία και συνεπώς περιορίζει την κατά τα άλλα σημαντική επίδρασή του στο τοπικό εισόδημα.

Γεωργία και κτηνοτροφία

ΗΗλεία διαθέτει σημαντικές και εύφορες πεδινές εκτάσεις οι οποίες ευνοούν τη γεωργική παραγωγή. Οι σημαντικότερες καλλιέργειες στην Ηλεία με βάση την έκταση την οποία καταλαμβάνουν είναι οι ελαιώνες (37,6%), τα κτηνοτροφικά φυτά για ζωοτροφές (16,8%), οι βοσκότοποι (9,4%), τα λοιπά σιτηρά (8,5%), ο αραβόσιτος (4%), τα εσπεριδοειδή (2,6%), τα κηπευτικά υπό κάλυψη (2,5%) τα κηπευτικά (2,5%), οι αμπελώνες για παραγωγή σταφίδας (2%), η πατάτα (1,5%), οι αμπελώνες για παραγωγή οίνου (1,1%) και η βιομηχανική ντομάτα (0,9%).

Σε όλες τις παραπάνω καλλιέργειες (με εξαίρεση τους βοσκότοπους) η Ηλεία διαθέτει εξειδίκευση σε σχέση με τη χώρα, ενώ σε ορισμένες από αυτές, όπως τα κηπευτικά υπό κάλυψη και η βιομηχανική ντομάτα διαθέτει ιδιαίτερα υψηλή εξειδίκευση. Οι κλάδοι αυτοί διαμορφώνουν σε σημαντικό βαθμό και το εξαγωγικό πρότυπο της περιοχής.

Η Ηλεία διαθέτει επίσης σημαντική ζωική παραγωγή, η οποία περιλαμβάνει μεγάλο αριθμό αιγοπροβάτων (361 χιλιάδες ζώα), βοοειδών (7 χιλιάδες ζώα) και κυψελών (περίπου 25 χιλιάδες).

Τουρισμός και πολιτισμός ……………………………………………..

ΠΕΡΙΣΟΤΕΡΑ ΣΤΟ ΣΥΝΗΜΜΕΝΟ ΑΡΧΕΙΟ